Altijd maar kiezen

Altijd maar kiezen

Wouter Bos debiteert te pas en vooral te onpas zijn voorkeur voor een rechtstreeks gekozen burgemeester.

bart tromp

Volgens modern bijgeloof houdt democratie vooral in dat burgers aan steeds meer verkiezingen moeten meedoen. ‘ Nu heeft de kiezer alleen een stem voor Raad, Staten, Kamer en Europees Parlement,’ klaagt het PvdA-rapport Burgemeester tussen bevolking en bestuur, waarbij het deelgemeenteraden en waterschappen vergeet.

De PvdA doet daar wat aan door voor het eerst een referendum onder alle leden te houden. Zij kunnen kiezen voor een door de gemeenteraad gekozen burgemeester, dan wel een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester. Vanuit een oogpunt waarin democratie meer is dan verkiezingen houden, is van alles mis aan deze ledenraadpleging. Het begint al met de voornaamste reden waarom deze wordt gehouden. Het geldende verkiezingsprogramma van de PvdA bepaalt: ‘ De burgemeester wordt gekozen door de gemeenteraad.’ Maar omdat ‘ ook stemmen zijn opgegaan om de burgemeester rechtstreeks te kiezen’, besloot het congres van de PvdA vorig jaar dat een ledenraadpleging nodig is voordat de fractie in de Tweede Kamer steun kan geven aan een andere aanstellingswijze dan verkiezing door de raad. Een cryptisch verhaal. Het verkiezingsprogramma van de PvdA wordt door het congres vastgesteld, en de voorstanders van een rechtstreeks gekozen burgemeester hebben het daar afgelegd tegen de voorstanders van een door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Waarom nu de verliezers de kans geven de PvdA haar verkiezingsprogramma te laten negeren? Bovendien worden de kiezers op deze partij zo belazerd. De werkelijke achtergrond lijkt te zijn dat Wouter Bos te pas en vooral te onpas zijn voorkeur voor een rechtstreeks gekozen burgemeester debiteert, zonder daarover ooit een serieuze discussie in zijn partij aan te gaan.

Het rapport Burgemeester tussen bevolking en bestuur begint met een gemakzuchtige beschouwing over ‘ de maatschappelijke urgentie van staatkundige vernieuwing’. Maar ook hier wordt weer nergens aannemelijk gemaakt dat echte of vermeende problemen van politieke democratie worden opgelost door het politieke stelsel te veranderen. Vervolgens passeren verschillende modaliteiten van de gekozen burgemeester de revue. In dat kader bespreekt het rapport ook het voorliggende wetsvoorstel van minister Thom de Graaf voor een rechtstreeks gekozen burgemeester. D66 bedong in het regeerakkoord dat dit vóór de volgende verkiezingen moet zijn gerealiseerd, want voor niets zijn de Democraten zo bang als voor democratie. Daardoor moest het wetsvoorstel binnen de Grondwet blijven, volgens welke de gemeenteraad het hoofd van de gemeente is. Dat leidt tot een rechtstreeks gekozen gemeenteraad en een rechtstreeks gekozen burgemeester – een onmogelijke constructie.

De opstellers van het rapport wijzen erop dat het voorstel van De Graaf haaks staat op de pas ingevoerde dualisering van het gemeentebestuur. Zij vrezen daarom voor een chaotisering van de bestuurlijke verhoudingen en wijzen de voorgenomen snelle en abrupte komst van een gekozen burgemeester zonder wijziging van de Grondwet als onverantwoord af.

Daarmee verliest deze ledenraadpleging eigenlijk haar zin, want die geldt als een advies aan de PvdA-fractie in de Tweede Kamer. Deze krijgt nu dus te horen dat voorstellen voor een andere aanstellingswijze van de burgemeester pas na nieuwe verkiezingen aan de orde kunnen zijn. Welnu, in dat geval kan de PvdA haar standpunt alsnog langs de normale democratische weg bepalen in het kader van het nieuwe verkiezingsprogramma.

De commissie die dit rapport opstelde, viel bij het schrijven van aanbevelingen uiteen. Drie van de zes leden tekenen voor een direct door de bevolking gekozen burgemeester, twee voor verkiezing door de gemeenteraad. Het pleidooi van de eersten is weinig meer dan een optelsom van dooddoeners (‘ Mensen vinden de persoon van de politicus steeds belangrijker’). Zij ontwijken of bagatelliseren werkelijk alle wezenlijke problemen, zoals de vraag hoe een burgemeester met een eigen programma zich verhoudt tot de politieke partijen in de gemeenteraad met hun programma’s. Evenmin besteden zij aandacht aan het feit dat een eenhoofdig gemeentebestuur niet alleen een breuk vormt in de Nederlandse traditie van collegiaal bestuur, maar ook een Fremdkörper in ons politieke stelsel is. Daarbij vergeleken is het betoog van de voorstanders van het geldende PvdA-standpunt, Jetta Klijnsma en Klaas de Vries, een wonder van helderheid en overtuigingskracht.

Hoewel het rapport twee heel verschillende vormen van een rechtstreeks gekozen burgemeester onderkent, kan het PvdA-lid alleen voor of tegen de rechtstreeks gekozen burgemeester in het algemeen kiezen, wat de onzinnigheid van dit referendum extra benadrukt.